Barcelona (S)

Z402, Tuin bij fabrieksgebouwen, Ph Barcelona, Spanje, 1960, 882 (Announcer 7-1960)Afbeelding 1: Arbeiders wandelend in de siertuin met glasfabriek (links) en lampenfabriek (rechts) op de achtergrond.

Dat Barcelona haar architecturale pareltjes van Antoni Gaudí koestert is bekend,  maar dat ook bouwwerken die minder uitbundig ontworpen zijn op waarde worden geschat blijkt wel uit de herbestemming van de voormalige lampenfabriek van Philips. Met op de binnenplaats een botanische tuin en rolschaatsbaan waar de arbeiders hun siësta konden doorbrengen, had de fabriek een goede reputatie in de stad gekregen en wellicht dat dit bijgedragen heeft aan haar behoud. In de beginjaren waren de arbeidsverhoudingen echter nog allesbehalve harmonieus, zo ondervond Philipspionier Jan van der Harst toen hij door Gerard Philips in 1922 werd uitgezonden naar Lámparas Z. Dit bedrijf was als Industria Eléctrica net als Philips opgericht in 1891 en was zich onder de naam Sociedad Española Lámparas Eléctricas ‘Z’ in 1908 gaan toeleggen op de productie van gloeilampen. Toen Anton Philips tijdens een van zijn zakenreizen Barcelona aan deed sloot hij een overeenkomst met het bedrijf om kennis op het gebied van gloeilampenproductie uit te wisselen. Dit mondde uit in de overname van Lámparas Z nadat het in 1919 in door een economische recessie in financiële problemen was gekomen.  Philips liet er moderne machines installeren die door van der Harst succesvol in bedrijf werden gesteld.Barcelona (2)Afbeelding 2: Zonnepanelen op de zuidwestelijke facade van de voormalige glasfabriek.

Problematischer was echter de arbeidsonrust die Spanje in die jaren teisterde en waar uiteindelijk dan weer militair geweld op volgde. In 1936 leidde dit zelfs tot een burgeroorlog en nam een arbeiderscomité de leiding binnen de fabriek over. De overwinning van generaal Franco maakte van Spanje weliswaar een dictatuur, maar bracht ook stabiliteit voor ondernemingen als Philips. In stadsdeel Hospitalet werd door Jan van der Harst een fabriek ingericht voor radiotoestellen. De introductie van de TL-verlichting maakte begin jaren vijftig een nieuwe lampenfabriek noodzakelijk. Deze verrees in Zona Franca  samen met een glasfabriek en kantoorgebouw rondom een grote binnenplaats die volgens de ideeën van mevrouw van der Harst exotisch werd beplant. Het was ook daar dat Jan van der Harst na bijna veertig jaar arbeid tussen de Catalanen in 1960 feestelijk uitgeleide werd gedaan. Philips liet vervolgens ook nog een beeldbuizenfabriek in Barcelona bouwen die samen met de twee anderen tot na de eeuwwisseling in productie is gebleven. Omdat de fabriek in Zona Franca inmiddels helemaal was ingesloten door woonblokken, zag men van sloop af en koos voor herbestemming door er na renovatie voorzieningen in onder te brengen voor de omwonenden. In de voormalige lampenfabriek huist sindsdien een bibliotheek en gezondheidskliniek, in de glasfabriek een cultureel centrum voor danskunst en in het verkoopgebouw zijn commerciële ruimtes en kantoorunits ondergebracht.Barcelona (3)Afbeelding 3: Het interieur van de Biblioteca Francesc Candel in wat eens de productiehal van de lampenfabriek was.