Afbeelding 1: De drie gebouwen van de voormalige radiofabriek bestaan nu voornamelijk uit lofts en commerciële ruimtes op de begane grond.

Dit tweede industrieterrein werd door Philips tussen beide wereldoorlogen volgebouwd met fabrieken voor de productie van glas, papier, bakeliet, radiobuizen en -ontvangsttoestellen. Ook de in 1914 opgerichte onderzoeksafdeling, het Natuurkundig Laboratorium of kortweg NatLab, kreeg hier een eigen onderkomen, inclusief een proeffabriek voor kleinschalige series van nieuwe producten. In de loop der jaren kregen veel gebouwen andere functies, maar toen tegen het einde van de eeuw ook deze kwamen te vervallen en Philips het terrein van de hand wilde doen ontstond het idee om ook hier het industrieel erfgoed een nieuwe bestemming te geven. Het ging hierbij om het klokgebouw, veemgebouw, glaslaboratorium, NatLab en drie van de vier fabrieksgebouwen voor radioapparaten die toen nog resteerden. Om het industriële karakter van het complex ook in de toekomst te benadrukken zijn het bovengrondse persleidingnet, een fabrieksschoorsteen en de machinekamer met ketelhuis behouden. Laatstgenoemde gebouwen hebben thans een horecafunctie. Op enkele plaatsen waar eind vorige eeuw al productiehallen gesloopt waren ten behoeve van parkeerplaatsen staan tegenwoordig appartementengebouwen. Hierbij wordt er van uitgegaan dat er voor de bereikbaarheid meer gebruik zal worden gemaakt van het openbaar vervoer, waarvoor een vrije busbaan over het complex is aangelegd en het nabijgelegen treinstation is omgedoopt in ‘Eindhoven Strijp S’.Afbeelding 2: Luchtfoto uit 1928 van het Complex Strijp S met de glasfabrieken (1), papierfabriek (2), radiofabriek (3), proeffabriek (4), gemeente Woensel (5) en spoorlijn Eindhoven-Den Bosch/Tilburg (6).

Beeldbepalend voor het hele complex is het uit 1928 daterende Klokgebouw, waar de kunststof bakeliet onder de merknaam ‘Philite’ werd geproduceerd en Frits Philips, zoon van medegrondlegger Anton Philips, in zijn jonge jaren de leiding voerde. De twijfelachtige reputatie die deze activiteit had vanwege de stankoverlast verdween toen na de oorlog werd overgeschakeld op de moderne plastics als omkastingsmateriaal voor elektrische apparaten. In 2005 werd de Eindhovense woningvereniging Trudo eigenaar van de fabriek en ging voortvarend aan de slag om deze opnieuw in te richten. Als eerste trokken de twee fitnessstudio’s in het pand. Vervolgens werd als eerste grote project de verbouwing van de noordvleugel voor popcentrum Popei aangepakt. Direct gevolgd door de realisatie van dertig basic werkunits op twee etages in het hoofdgebouw. Daarop volgend werden twee units van zo’n duizend vierkante meter ontwikkeld en een dertigtal wat luxer afgewerkte units op de mooiste plek in het gebouw: de zesde en zevende etage aan de kant van de stad. Op de begane grond zijn vier grote, multifunctionele cultuurhallen ingericht, die bijvoorbeeld worden benut als expositieruimte tijdens de jaarlijkse Dutch Design Week in Eindhoven.Afbeelding 3: De voormalige Philite-fabriek vervult heden ten dage onder de naam Klokgebouw diverse functies op Strijp S. De persmassa-fabriek (rechts) viel onder de slopershamer.

Bijna alle verouderde installaties werden gerestaureerd dan wel vernieuwd, waaronder de acht imposante liften in het gebouw. Verwarming en koeling vindt nu plaats via Sanergy, een ingenieus systeem van warmte/koudeopslag, gecombineerd met bodemsanering. Er zijn nieuwe trafo’s geplaatst voor de stroomvoorzieningen, er werd een nieuwe drinkwaterinstallatie aangelegd en een modern sprinklersysteem geïnstalleerd  in de cultuurhallen. Tevens werd de dakbedekking vernieuwd, waarbij op het hoogste dak zonnecellen zijn aangebracht voor de opwekking van elektriciteit. Op het laagste dak zorgt een moslaag voor het afvangen van fijn stof in de lucht, want ook milieu en duurzaamheid kregen de volle aandacht in, om en op het Klokgebouw. De Torenkamer is gelegen op de achtste verdieping direct onder de klok en biedt via het aangrenzende dakterras een schitterend uitzicht over Strijp S. De ruimte is bereikbaar per trap. Er gaat ook een lift tot de zevende verdieping, waarvandaan een trap verder voert naar de torenkamer. Een belangrijke mijlpaal in het project was de nominatie voor de Brabantse cultuurprijs in de categorie herbestemming van het Brabantse Culturele Erfgoed.Afbeelding 4: De 600-tons persen voor de productie van radiokasten uit de kunststof ‘Philite’.

In 1914 werd door Philips de basis gelegd voor een laboratorium ten behoeve van natuurkundig onderzoek naar fenomenen in elektrotechnische apparaten. In de eeuw die daar op volgde stond dit NatLab aan de basis van talloze uitvindingen die werden ontwikkeld tot consumentenproducten, hoewel sinds 2005 onder de naam Philips Research. De laboratoriumgebouwen waar dit baanbrekende onderzoek plaats vond zijn behouden gebleven en hebben een nieuw bestemming gekregen op cultureel gebied. Dit was niet enkel ingegeven door het historisch besef dat deze plaats een belangrijke rol heeft gespeeld voor Philips en daarmee voor de stad Eindhoven. Men was namelijk al enige tijd op zoek naar een geschiktere locatie voor het cultureel centrum Plaza Futura en besloten werd dan ook om het gebouw hiervoor aan te kopen. Na enige jaren van renovatiewerkzaamheden opende de instelling voor theater, film en expositie er eind 2013 haar deuren, wederom onder de naam NatLab. Deze dreigde voor Eindhoven verloren te gaan toen deze instelling in 2005 samen met het Centrum voor Fabricagetechnieken (CFT) op ging in de nieuwe organisatie Philips Research. Echter, met deze nieuwe bestemming, een eeuw na de oprichting van het bewuste laboratorium, is deze alsnog behouden gebleven voor de stad. Hiermee is overigens nog maar een gedeelte  van het omvangrijke laboratoriumgebouw, met de entree aan de Kastanjelaan, opnieuw ingevuld. De resterende vleugels werden in 2012 aangekocht door Sint Lucas, een onderwijsinstelling voor beroepen in de creatieve industrie, met de bedoeling om hier in combinatie met nieuwbouw haar hoofdvestiging in onder te brengen.Afbeelding 5: Het voormalige NatLab-gebouw biedt tegenwoordig onder haar oude naam onderdak aan instellingen op het gebied van cultuur en onderwijs.

In zekere zin een buitenbeentje op Strijp S is het zogenaamde veemgebouw. Terwijl voornoemde fabrieken en laboratoria al in de jaren twintig verrezen, vond de bouw van deze magazijntoren voor radiotoestellen pas in 1942 plaats. Bovendien kreeg het toen een bekleding van baksteen, wat tot dan toe binnen Philips alleen voor kantoren en laboratoria gebruikelijk was. Het contrasteert daarom sterk met de drie witte, betonnen gebouwen van de radiofabrieken die in haar verlengde langs de centrale  verbindingsweg van Strijp S, tegenwoordig Torenallee geheten, liggen. Eind jaren veertig kreeg het een markante toevoeging in de vorm van een houten toren met daarop een zender voor experimenten met televisiesignalen. Na vertrek van Philips kwam het Veem in bezit van woningbouwvereniging Trudo, die de begane grond als vershal liet inrichten en enkele daarboven gelegen verdiepingen tot parkeergelegenheid voor de bezoekers. Ook vonden er af en toe evenementen plaats of werden er televisieopnames gemaakt. In 2021 lanceerde Trudo het plan voor een opbouw met twee extra verdiepingen die ruimte zal bieden aan negenendertig woningen. Daarnaast zal op de plaats van de vroegere televisiezender opnieuw een torentje verrijzen, maar dan modern vorm gegeven en net zoals het Klokgebouw voorzien van een uitkijkpunt.Afbeelding 6: Het veemgebouw op een foto uit de jaren zestig, met  op het dak de televisiezender en op de voorgrond de bussen voor personeelsvervoer.

In onderstaand artikel is meer te lezen over de geschiedenis van de Philitefabriek op Strijp S in Eindhoven.

Philips Erfgoed – Strijp S