Afbeelding 1: De bedrijfsgebouwen van de voormalige brouwerij te midden van wat tegenwoordig Germania Campus heet.

Eeuwenlang was het Duitse Rijk een lappendeken van graafschappen, hertogdommen en koninkrijkjes met hun eigen gebruiken en dialecten. Hieruit ontstond rond 1870 door annexatiepolitiek en oorlog een eenheidsstaat met een grondgebied veel groter dan het huidige Duitsland. De koning van Pruisen was hiervan de grote gangmaker geweest en hij werd er dan ook keizer van. Het zou echter nog decennia duren voordat alle inwoners zich ook echt Duitsers zouden voelen. Zoals in andere landen die een dergelijk proces van natievorming doormaakten, ging men ook hier zoeken in het verleden naar een gemeenschappelijke identiteit om het bestaansrecht van het nieuwe Deutsche Kaiserreich te legitimeren. De vroegste vermelding die hiervoor in aanmerking kwam was die van de Romeinse geschiedschrijvers die het gebied tussen Rijn en Weichsel aanduiden als Germania en haar bewoners als Germanen. Eind negentiende eeuw beleefde deze vroege geschiedenis een ware heropleving en werd de naam Germania overal opgeplakt wat maar enige symboolwaarde had, niet in de laatste plaats de opkomende industrie en haar producten. Zeker als het bier betrof, wat als de nationale volksdrank werd beschouwd. Zo waren er maar liefst tien brouwerijen die zich met deze naam tooiden, waarvan er één zelfs in de Duitse kolonie Tsingtao in China stond. Voor deze reportage blijven we echter dichter bij huis en brengen we een bezoek aan de voormalige Germania Brauerei in Münster, een stad die bovendien nauw verbonden is met de Nederlandse geschiedenis.

Afbeelding 2: De voorloper van de brouwerij was eeuwenlang het stamhuis van de marskramers die vanuit Münster met hun waren naar Nederland reisden. Zo kwam de ‘Kiepenkerl’ in het logo van de Germania Brauerei terecht.

Bij de relatie tussen ons land en de stad Münster denkt men uiteraard in de eerste plaats aan de vrede die er in 1648 ondertekend werd en die de internationale erkenning betekende van de Republiek der Zeven Provinciën, de voorloper van het huidige Nederland. Echter, marskramers uit Westfalen waren eeuwenlang een vertrouwde verschijning in met name het oosten van ons land, waar ze hun koopwaren op boerderijen, marktpleinen en in herbergen aan de man probeerden te brengen. Omdat ze naast hun blauwe linnen kiel, rode halsdoek, muts en pijp vooral herkenbaar waren aan hun grote draagmand werden ze ‘Kiepenkerln’ genoemd. Uit oogpunt van veiligheid reisden ze zoveel mogelijk samen en verzamelden zich daarom jaarlijks in de herberg aan de Spiekerhof in Münster. Dit plein ontleent zijn naam aan een schuur of pakhuis waarin de domheren van Münster hun graan op lieten slaan (‘speichern’) en waarvan de eerste vermelding dateert uit 1247. Er kwamen een bakkerij en brouwerij om het graan ter plaatse te kunnen verwerken tot brood en bier. Hoewel de graanopslag verdween in 1711, bleef de bakkerij floreren. Met de brouwerij ging het eind negentiende eeuw echter bergafwaarts, totdat deze in 1890 samen met de herberg werd gekocht door Friedrich Dieninghoff. Iedere drie weken brouwde hij tien hectoliter bier van hoge gisting dat in zijn ‘Gaststätte zum Kiepenkerl’ geserveerd werd en al snel grote populariteit genoot. De jaarproductie groeide naar drieduizend hectoliter, maar daarmee was de grens wel bereikt binnen de kleine stadsbrouwerij. In 1898 besloot Dieninghoff om deze te verplaatsen naar een nieuwe locatie aan de noordzijde van de stad, gelegen aan de Grevener Straße. Daar bevond zich een goede waterbron en was er voldoende ruimte voor uitbreiding.

Afbeelding 3: De Germania-brauerei begon in 1890 aan de Spiekerhof in het centrum van Münster, waar toen al eeuwenlang bier gebrouwen werd.

Zoals menig brouwer in die dagen schakelde ook Dieninghoff over op bier van lage gisting, dat hij vanaf 1899 onder de merknaam Germania op de markt bracht. Daarmee ging hij de concurrentie aan met de biermetropolen München en Dortmund, waar de brouwers al veel eerder het pad van de industrialisatie waren gaan bewandelen om dit Beiers bier te produceren. De vraag steeg echter rond de eeuwwisseling zo snel dat er voldoende kans was voor nieuwe toetreders, wat wel blijkt uit de twintigduizend hectoliter die de Germania-Brauerei jaarlijks produceerde. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog was dit al gestegen tot veertigduizend hectoliter. Eenzelfde verdubbeling had het inwonertal van Münster tussen 1890 en 1914 overigens laten zien. Het Germania-bier werd weliswaar in heel Westfalen gedronken, toch bleef de consumptie in de Bierstuben en Gaststätten van de thuisstad belangrijk. Bovendien was Münster een garnizoensstad en aanwezigheid van  militairen was doorgaans een garantie dat de tapkraan wijd open ging. In de onmiddellijke nabijheid van de brouwerij bevonden zich een infanterie- en artilleriekazerne, waarvan de spoorwegaansluiting eveneens door Dieninghoff werd gebruikt om zijn bier naar klanten buiten de stad te transporteren. Door de oorlogsjaren kwamen met name kleine brouwerijen in de problemen, waarvan Dieninghoff er een aantal opkocht om marktaandeel te veroveren. Zo slaagde hij er in om de Germania Brauerei in de jaren twintig uit te laten groeien tot de grootste van het Münsterland. Het assortiment was inmiddels uitgebreid met Edel-Pils, Bockbier, Dobbelbock en Kraft-Malzbier, die allemaal als Germania-bier verkocht werden. Onder de merknaam ‘Germa’ bottelde het bedrijf enkele non-alcoholische dranken: orangeade, frulina en cola. Om in de toekomst verdere expansie te kunnen financieren ging de Germania-Brauerei vanaf 1926 verder als een naamloze vennootschap (Aktiengesellschaft).

Afbeelding 4: Prent van de Germania-Brauerei uit de beginjaren, toen nog aan de rand van de stad.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de brouwerij ondanks de zware luchtbombardementen op Münster gespaard en profiteerde ze na de wederopbouwjaren van de economische hoogconjunctuur die in Duitsland bekend kwam te staan als Wirtschaftswunder. Met een personeelsbestand van achthonderd medewerkers en jaarproductie van zeshonderdduizend hectoliter was Germania weliswaar tot de grotere brouwonderneming van het land gaan behoren, toch besefte de directie dat na een volgende consolidatieslag enkel ruimte zou blijven voor de allergrootsten en ging ze in 1960 een strategische fusie aan met de Dortmunder Union-Brauerei. Daarbij bleef haar zelfstandigheid als GmbH binnen dit concern gegarandeerd, hoewel er na verloop van tijd uit efficiencyoverwegingen bedrijfsonderdelen naar Dortmund verplaatst werden en arbeidsplaatsen verloren gingen. Introductie van een nieuw bier, Pils 2000, kon de neergang niet stoppen en in 1984 besloot de concernleiding om de vestiging in Münster te sluiten.

Afbeelding 5: Luchtopname van het brouwerijcomplex uit de jaren dertig.

Herbestemming liet niet lang op zich wachten, want al in 1989 werd het brouwerijcomplex omgebouwd tot Erlebnisbad Germania Therme. Daarbij bleven de voormalige brouwtoren,  gistkelder, machinekamer en het ketelhuis met schoorsteen dankzij hun monumentenstatus behouden. Door financiële problemen was dit zwemparadijs echter in 2001 genoodzaakt zijn deuren te sluiten en liet nieuwe bedrijvigheid tot 2009 op zich wachten. Toen ontstond onder de naam Germania Campus het plan voor een geheel nieuwe stadswijk waar werken, wonen, recreatie, gezondheid en onderwijs met elkaar gecombineerd zouden kunnen worden. In de voormalige brouwerijgebouwen hebben zich sindsdien horecagelegenheden, een dansschool, fitnessstudio, apotheek en artsenpraktijk gevestigd. Het Factory Hotel (onderdeel van een wereldwijde keten van meer dan tweehonderd Design Hotels) met 144 kamers en een groot buitenbad is hier de grootste trekpleister. De 136 woningen zijn geconcentreerd in moderne appartementsgebouwen aan de rand van het complex. Dankzij de ambachtelijke Brauerei Dackel wordt er sinds 2017 overigens ook weer bier geproduceerd.

Afbeelding 6: Van de ketels, kuipen en installaties is in de voormalige brouwerijgebouwen niets bewaard gebleven.