Hilversum

Ondanks de opkomst van nieuwe media is Hilversum al bijna een eeuw lang het centrum waar vandaan omroeporganisaties hun uitzendingen via radio en televisie verzorgen. Dat het een fabriek was die hiervoor de basis legde is echter bij weinigen bekend en evenmin dat Philips deze na de oorlog uitbouwde tot een industriegroep voor telecommunicatie. Zoals met veel andere industriële activiteiten was het de geïsoleerde positie van Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog die nieuwe initiatieven deed ontstaan. In dit geval betrof het de behoefte aan toestellen voor draadloze telegrafie, zoals de radiocommunicatie in de begindagen nog werd genoemd, die scheepvaartondernemingen deed besluiten tot oprichting van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek, kortweg NSF. De bouw van de eerste zendinstallaties vond nog plaats in een voormalige tapijtweverij in het dorpshart van Hilversum voordat in 1921 een nieuw fabriekspand aan de rand van de heide kon worden betrokken. Na enkele moeizame jaren met schaarse orders van de krijgsmacht, bracht de opkomst van de radio-omroepen een interessante markt voor zend- en ontvangsttoestellen op gang. Dit was Philips in Eindhoven ook niet ontgaan en om haar productie van radiobuizen uit te kunnen breiden naar complete apparaten nam het bedrijf de NSF in 1926 over. De fabricage van radiotoestellen werd al snel overgeheveld naar Eindhoven, maar de bouw van zenders kwam in Hilversum ondanks de crisisjaren tot grote bloei. Niet alleen verrezen er nieuwe fabrieksgebouwen maar ook twee enorme zendmasten met een hoogte van 140 meter.Hilversum (1)Afbeelding 1: De hoge zendmasten van de NSF die in de volksmond werden aangeduid als de ‘zingende torens’. 

Met de eerste radiotoespraak van koningin Wilhelmina tot haar landgenoten in Nederlands-Indië had Philips aangetoond dat kortegolfzenders bij uitstek geschikt waren voor de verbinding met de koloniën. De Philips Omroep Holland Indië (PHOHI) die hieruit voortkwam was de voorloper van de latere Wereldomroep. Door vernietiging van de zendmasten en verlies van de Indië maakte WOII weliswaar een einde aan de perspectieven van de NSF, maar schiep ook weer nieuwe. Na confiscatie kwamen de Nederlandse activiteiten van Siemens op telefoniegebied namelijk in handen van Philips en vormden de basis voor Philips Telecommunicatie Industrie (PTI). Naast zenders ging men in Hilversum ook telefooncentrales bouwen en het UR-type dat de ingenieurs Unk en Rodenburg ontwikkelden was zo geavanceerd dat het tot wereldwijde export leidde, waarvoor nieuwe fabrieken werden geopend in Den Haag en Huizen.Hilversum (2)Afbeelding 2: De voormalige PTI-fabriek aan de Fruitweg in Den Haag, tegenwoordig een filiaal van de ‘Kookfabriek’. 

Op laatstgenoemde locatie bouwde men ook radarinstallaties voor civiel en militair gebruik, hetgeen eveneens voortkwam uit een bedrijf dat Philips na de oorlog was toebedeeld, namelijk de firma Hazemeyer uit Hengelo. In haar hoogtijdagen voorzag PTI Saudi Arabië van een compleet telefoonnetwerk, hetgeen een miljardenorder was, maar dit kon niet voorkomen dat Philips uiteindelijk deze markt zou verlaten door PTI met een dochter van het Amerikaanse AT&T te laten fuseren. Uit de begindagen van deze Nederlandse Seintoestellen Fabriek resteert in het centrum van Hilversum enkel nog een monumentaal pand met slechts weinig industriële uitstraling, maar een tweetal beeldbepalende gebouwen waarin Philips telefooncentrales produceerde zijn behouden gebleven. Ook de naam van een woonwijk in Hilversum en monument in Huizen herinneren aan de tijd toen Philips met haar zenders de wereld omspande.

hilversum-3

Afbeelding 3: Het zendermonument in Huizen.